De kunst van...

Voor het nieuwe magazine van het Leger des Heils ‘Soelaas’ maak ik de rubriek ‘De kunst van’. Hierin krijgen kunstzinnige deelnemers en hun werk een podium. Hier kun je Soelaas gratis aanvragen.

Thomas’ hoofd gaat snel, "met 200 km per uur!" Wie met hem praat gaat daar vanzelf in mee, je kunt er niks aan doen. Ons gesprek waaiert uit langs John Cleese, volksverhuizingen in China, Noorse mythologie, een bomaanslag van de IRA die hij van dichtbij meemaakte en die keer dat hij een hele middag met Rutger Hauer zat te kletsen. Maar eh.. waar hadden we het ook alweer over?

Thomas heeft ADHD. Hij wist zich er lang mee staande te houden. Hij doorliep het MBO en rondde daarna tot zijn eigen verbazing ook een HBO-opleiding af. Maar toen hij op zichzelf ging wonen werd het moeilijk. Thomas: “Ik begreep niet wat 'op jezelf wonen’ eigenlijk inhield. Gemeentebelasting? Nooit van gehoord!”. Hij verloor het overzicht over zijn administratie volledig, en werd uiteindelijk op straat gezet. Hij zwierf zo’n twee jaar rond en belandde in een vreemd schemergebied. “Je komt in een vacuüm, omdat niemand je ziet. Ik had steeds meer het idee dat ik gewoon nergens thuishoorde… waar dan ook”.

Toen hij drie jaar geleden bij de opvang van het Leger des Heils terecht kwam werd hij door begeleider Roseline en een vriend aangemoedigd om naar het schilderatelier in zijn woonlocatie te gaan. Hoewel hij eerst weinig zin had in de adviezen die begeleiders Aard en Ingeborg hem daar gaven, begon hij in te zien dat hun technische kennis het verschil maakt.

Nu schildert hij elke dag. “Het is de enige manier om op een gestructureerde manier de chaos te ventileren. Het is fijn om te merken dat ik ergens ononderbroken mijn aandacht bij kan houden."

De wereld die hij schept op het canvas ontstaat zonder schetsen of vooropgezet plan. Het groeit vanzelf, vanuit een gevoel. “Schilderen helpt me een plaatje te maken van een wereld die ik voor me zie, of altijd graag had willen zien… Doordat ik die binnenwereld nu zichtbaar kan maken heb ik ook het gevoel dat mensen mij beter begrijpen”. Zijn schilderijen tonen ongerepte natuur, sfeervol licht, een bijna mystieke sfeer. Het zijn kleine avonturen in onontdekte werelden waar ik maar wat graag in verdwaal. Kennelijk hebben meer mensen dat, want Thomas verkoopt regelmatig schilderijen. Ze hangen zelfs al in Amerika.

Thomas vond zichzelf de afgelopen jaren terug, of eigenlijk werd hij "een fundamenteel ander persoon”. Zijn administratie zit keurig in een ordner, zijn schulden zijn afbetaald. Het ultieme bewijs dat hij weer kan navigeren in de samenleving vindt hij zijn museumjaarkaart. “Een museumbezoek… dat geeft een compleet gevoel. Het is er ook zo lekker rustig!”

Patrick maakte drie psychoses mee, en de gedwongen opnames die daarop volgden. Hij was een periode dakloos en dronk op een zeker moment 16 halve liters bier per dag. Zijn nieren gingen moeilijk doen, een paar keer dacht hij zelfs dat het afgelopen was.

Tekenen en schilderen deed hij altijd al, ook in die moeilijke tijden. “Tijdens mijn psychoses kon ik eigenlijk niks. Je bent zo in de war dat je niet meer weet wat je doet. Maar ik kon wel schilderen”. Hij laat een doek uit zo’n periode zien: een strak, zwart raster ligt als een hellend vlak over een gekleurde achtergrond. Een donker doek, dat op een subtiele manier toch is opgebouwd uit heel veel kleur.

Patrick hoort vaker dat hij zo mooi met kleur werkt. “Dat is hoe ik werk. Constant denken: welke kleuren zal ik daar gebruiken? En dan ben ik bezig… Nee, die kleur is het niet! Tot het wel goed is. En het komt toch steeds weer goed”. 

Het Leger des Heils zag zijn talent. Hij werd gestimuleerd om een cursus Kunst & Cultuur aan de Vrije Universiteit te volgen.

Sindsdien is hij serieus gaan schilderen en maakte hij een ontwikkeling door in zijn schilderijen én zelfvertrouwen. Patrick staat de afgelopen drie jaar steeds sterker in zijn schoenen. Zijn kleurgebruik werd feller en vrolijker. Een tijdje werkte hij veel met tape om strakke lijnen te maken. Maar ook dat durft hij nu los te laten. Lachend: “We gaan nou gewoon uit de losse hand iets erop zetten!”.

Hij schildert het liefst in zijn kamer. Omringd door zijn eigen schilderijen en foto’s van Elvis. “Vroeger wilde ik nog wel eens naar bed gaan ’s middags, nu ga ik tekenen of schilderen. Het geeft perspectief. Ik moet het ook blijven doen want anders slib ik dicht. Dan ga ik snoepen of elke dag shoarma eten. Voor mij is het belangrijk dat ik gewoon bezig ben. Het houdt me op de been”.

Binnenkort is er een expositie, geregeld door de activiteitenbegeleider Christine. Zo'n expo is een mooie stimulans om nieuw werk te maken. “Mijn werk wordt gezien, ik krijg erkenning. Dat is zo belangrijk voor me. Ik heb het toch maar geflikt, denk ik dan. Zit er toch iets in me!”.

Dat de illustraties voor Peter maar krabbels zijn, komt omdat hij eigenlijk schilder is. Bij kunst denkt hij aan de olieverfschilderijen die hij maakte voor hij langdurig ziek werd. Abstracte, expressionistische doeken, nu keurig opgeborgen in zijn kelder. "Als ik weer helemaal hersteld ben, wil ik weer schilderen." Tot die tijd maakt hij gelukkig deze geweldige 'krabbels'.

Ze tonen een bonte verzameling van figuren. Elke tekening is een wereld op zich, vrolijk en een tikkeltje vreemd. Een titel hebben ze niet. "Daar zijn ze te simpel voor", zegt Peter. Er zijn dieren en planten, mensen en soms een alien. Bepaalde onderwerpen komen vaker terug, zoals de man met bolhoed of de kameleon die in verschillende tekeningen steeds gespierder wordt. Er is ook een paard met een pijp.

Waar komt dat allemaal vandaan? Kijkt hij soms veel cartoons? “Nee, ik gebruik geen voorbeelden. Het is mijn onderbewustzijn,” legt Peter uit. “Ik interesseer me voor natuurlijke geschiedenis, de prehistorie, het ontstaan van het leven. Daar verdiepte ik me als kind al in, en dat begon ik te tekenen”.

Zonder dat hij er erg in heeft, vormen alle tekeningen samen ook een soort encyclopedie. Met daarin alle unieke diersoorten, plantenfamilies en karakters uit Peter's fantasie.

Hij wordt geïnspireerd door kunstenaars zoals Degas, Renoir en Picasso. Een groot voorbeeld is Van Gogh. “Je ziet aan zijn werk dat er een hele diepe man achter schuilt. Zijn werk heeft zielenbetekenis”. Peters eigen werk is opgewekter, ondanks de tegenslagen in zijn leven. Maar net zo eigenzinnig. Peter: "Een werk moet voldoende expressie hebben. Ik zie het als de compositie goed is, en het voldoende zeggingskracht heeft.” Dat geldt voor een olieverfschilderij. Maar óók voor een spetterende krabbel.

Peter Gerritsen maakt zijn tekeningen in Thuis, een ruimte van het Leger des Heils in Amsterdam voor creatieve dagbesteding. 

Bastian is een creatieve duizendpoot. Hij maakt kunst in alle denkbare vormen. Schilderijen, maar ook sierraden, beschilderde schoenen en jassen. Alles wat hij maakt, heeft zijn eclectische urban street art-stijl.

“Als klein jongetje tekende en schilderde ik al”, vertelt Bastian. “Later begon ik met graffiti. Als je groot werkt, kan iedereen het zien. Jammer genoeg werden de boetes te veel, dus ben ik gestopt”. Bastian studeerde aan het Grafisch Lyceum in Rotterdam. Daarna werkte hij als ontwerper voor mediabedrijven en ontwierp hij flyers voor bekende discotheken en platenlabels. “Ik heb zelfs nog met Herman Brood getekend: we kwamen in dezelfde kroeg en tekenden op bierviltjes.”

Hij maakt zijn doeken met een combinatie van technieken. Eerst de ondergrond, met spuitbussen, stencils en acrylverf. Dan de lijnen, met markers of stiften. Vaak ontstaan er gaandeweg figuren en gezichten. “Ik houd van poppetjes tekenen, dat klopt. Of het zelfportretten zijn? De ogen in ieder geval wel. Dat zijn mijn ogen, daar heb ik een stencil van gemaakt.”  

Zijn dochter tekent soms ook mee. “Sommige zijn van haar, maar ik zeg niet welke!”.

De doeken lijken snel te zijn gemaakt, er zit iets wilds in. Tegelijkertijd zijn de lijnen trefzeker. “Je denkt misschien mijn neefje van vier kan het ook,” zegt Bastian, ‘maar dat valt toch tegen.” Het kan lang duren voor een werk af is. “Goed kijken, toch nog dingen veranderen - ik kan zo er een jaar mee bezig zijn. Soms gooi ik ze uiteindelijk toch weg. Sommige zijn al drie keer overgeschilderd. Andere, zou ik nóóit weg doen.”

Sinds kort kan Bastian ook het ontwerp van een sok op zijn naam schrijven. Let’s Do Goods vroeg hem het ontwerp te maken. Op hun site vind je alle kleurrijke ontwerpen. De sok van Bastian is vanaf oktober verkrijgbaar.

Fikry’s ontdekte in 2008 dat hij een talent had. Laat eigenlijk. ‘Ik zat in de psychiatrie en daar was een vrouw die kunstzinnige dingen met ons deed. Zij zag dat ik het kon’. Hij heeft lang niet alle tekeningen uit die tijd bewaard. Sommige tekeningen raakten zoek. Maar zijn stijl is gebleven. ‘Ik ben geen kunstenaar, want ik ben niet rijk’, zegt Fiky. ‘Maar ik maak wel kunst’.

Hoe onstaat die kunst eigenlijk? Voordat Fikry begint rookt hij een jointje. ‘Daar teken ik mooier van’. Dan gaat hij zitten, als het goed gaat 3 of 4 uur onafgebroken. ‘Maar soms ben ik te stoned om het af te maken. Als ik ga piekeren, ga ik ook niet door’.

Hij begint met de lijnen. Soms strak en architectonisch, soms vloeiend, ‘zoals tribal tattoos’. Daarna begint het inkleuren met viltstiften of ballpoints. Net wat voorhanden is. 

Zo ontstaan de kolkende tekeningen, vol kleur en beweging. Je wordt erin gezogen, meegevoerd langs golven en vogels, dwars door futuristische landschappen. Uiteindelijk bereik je een middelpunt, waar alles samenkomt. ‘Het tekenen kalmeert mij, het maakt mijn hoofd leeg en rustig’. Dat is precies wat je in Fikry’s tekeningen kunt zien; hoe woelige gedachten toch rust vinden. Fikry toont er zijn binnenwereld.

Fikry is 47, en heeft sinds kort via Housing First van het Leger des Heils een eigen woning.

Eithels leven draait om een uniek, gedetailleerd systeem. Het houdt hem elke dag bezig. Het draait om zijn spel ‘ver-baal’, dat hij twee of drie keer per week speelt op basketbalveldjes in de stad. Vanaf een flinke afstand, minstens een half veld, gooit Eithel ballen richting de basket. Bij ieder raak schot noteert hij de minuut, de plek en de punten. Hij filmt alles, zodat hij thuis een compilatievideo kan maken.

Dit is zijn bewijs. De punten die hij met ‘ver-baal’ scoort staan namelijk voor dollars die de bank aan hem zou moeten uitkeren. De bank ziet het anders, maar dat maakt voor Eithel niet uit. Hij lacht en haalt zijn schouders op.

Inmiddels bestaat zijn bewijs uit een bonte van verzameling papieren, schriften en video’s.   Eens in de drie maanden maakt Eithel een eindoverzicht. Met een foto van zichzelf en zijn ballen, de ‘ver-baal’ scores, en een tekst die hij als een rap kan opdreunen, helemaal uit zijn hoofd. Dit overzicht, dat hij ook op t-shirts laat printen, noemt hij zijn ‘bewijs van rijbewijs’. 

Zijn werk laat zien hoe Eithel de wereld ziet. Sport, verkeer, seks en zijn geboortestad Willemsstad lopen er logisch in elkaar over. Hij noemt het basketbalveld de 'verkeertafel', en de basket een 'stuur'. Vormen beïnvloeden zijn taal: De lichten van het stoplicht zijn net drie basketballen boven elkaar. En de ruitvormpjes van het basketbalnet doen Eithel aan een vrouwelijk geslachtsdeel denken; "de bal gaat in de k-u-t". Vandaar. De woorden dansen over de pagina’s, lopen in elkaar over, en soms kun je de woorden van links naar rechts, van onder naar boven en weer terug lezen.

Zijn werk is niet bedoeld als kunst, maar als bewijs. Maar ook als je de regels van de verkeertafel niet snapt, zie je dat het mooi is.